Lech WanginSą takie motocykle, o których mówi się „motocykl, jak każdy inny”. Są też i takie, których nie sposób pomylić z innymi. Mają one swój niepowtarzalny charakter. Maszyny takie mogą powstawać tylko w firmach o długiej historii, gdzie projektując nowe modele nie zapomina się o tradycjach, o dorobku poprzednich pokoleń.
Najlepszym przykładem połączenia tradycji i własnej odrębności z nowoczesnością jest firma BMW. W początkowych latach swej działalności bawarski koncern dał się poznać jako producent znakomitych silników lotniczych. Obecnie znany jest przede wszystkim z produkcji luksusowych samochodów o sportowym zacięciu. Motoryzacyjne początki Bayerische Motoren Werke są jednak związane z motocyklami. Maszyny z biało-niebieską szachownicą na baku mają wielu zagorzałych entuzjastów na całym świecie. Zacznijmy więc od początku.
Po zakończeniu pierwszej wojny światowej, na mocy traktatu wersalskiego zabroniono Niemcom produkcji samolotów. Bayerische Motoren Werke musiał więc przestawić swój profil produkcji. Zainteresowano się motocyklem, który w latach 20. robił oszałamiającą karierę jako popularny środek lokomocji. W 1921 roku rozpoczęto w Monachium produkcję silnika motocyklowego. Był to dwucylindrowy, dolnozaworowy bokser o pojemności 500 ccm. Konstruktor silnika, Martin Stolle, wzorował się na słynnej wówczas konstrukcji angielskiej firmy Douglas.
BMW R 32
W ślad za uruchomieniem produkcji silnika (oznaczenie fabryczne: M2B15) prowadzono również próby motocykla własnej konstrukcji o nazwie Helios. Była to jednak nieudana maszyna. Zespół konstruktorów pod wodzą Maxa Fritza otrzymał więc zadanie udoskonalenia prototypu, aby można było liczyć na sukces rynkowy. Zadanie zostało wykonane doskonale i w 1923 roku pojawił się pierwszy niemiecki motocykl z biało-niebieską szachownicą, symbolizującą wirujące śmigło samolotu na baku – BMW R 32.
Genialnym posunięciem niemieckich konstruktorów było obrócenie silnika bokser o 90 stopni, dzięki czemu został on poprzecznie ustawiony w ramie, z cylindrami „sterczącymi” na boki. Umożliwiło to znacznie lepsze chłodzenie oraz zblokowanie silnika ze skrzynią biegów i zastosowanie napędu wałem Kardana. Taka konstrukcja zespołu napędowego jest wizytówką firmy do dziś. R 32 rozwijał moc 8,5 KM i mógł osiągnąć prędkość 95 km/h.
BMW R 47
Aby zadbać o właściwy image firmy, opracowano górnozaworowy silnik o mocy 20 KM, montowany w motocyklach biorących udział w wyścigach. Wykorzystując doświadczenia zdobyte na torach wyścigowych, już w 1924 roku wprowadzono na rynek pierwszy seryjnie produkowany motocykl BMW napędzany silnikiem z górnozaworowym rozrządem OHV – model R 37. Przy pojemności skokowej 500 ccm, jego silnik osiągał moc 16 KM. W 1925 roku pojawił się pierwszy jednocylindrowy model BMW, o oznaczeniu R 39. Był to pojazd o sportowym charakterze. Silnik o pojemności 250 ccm miał cylinder i głowicę wykonaną ze stopów lekkich oraz rozrząd górnozaworowy.
Motocykle BMW od początku swej historii do dziś znane są ze swej trwałości, niezawodności, solidności wykonania i dobrych, choć nie rewelacyjnych osiągów.
BMW R 4
Lata 20. XX wieku to okres intensywnego rozwoju technicznego jednośladów z biało-niebieskim emblematem na zbiorniku. Moc silników szybko rośnie. W 1929 roku pojawia się kolejny model, R 62. Jest to pierwszy motocykl BMW o pojemności 750 ccm. Równolegle powstaje jego sportowa wersja, R 63 – również 750 ccm, ale z górnozaworowym rozrządem OHV. Moc 24 KM przy 4000 obr./min. pozwala rozpędzić motocykl do 120 km/h.
Niestety na przełomie lat 20. i 30. zainteresowanie motocyklami spada. BMW uruchamia wtedy produkcję małych i tanich samochodów BMW DIXI, będących licencyjną wersją angielskiego Austina. W tym też czasie firma powraca do produkcji silników lotniczych, odnosząc na tym polu znaczące sukcesy. Z początkiem lat 30. Niemcy ogarnia ogólnoświatowy kryzys gospodarczy, co nie sprzyja produkcji dużych, solidnych motocykli. Pojawia się jednak zapotrzebowanie na prosty i tani pojazd. W 1931 roku rozpoczyna się produkcja motocykla R 2, z jednocylindrowym silnikiem o pojemności 200 ccm. Do prowadzenia tego wehikułu nie było nawet konieczne posiadanie prawa jazdy.
BMW R 32 i R 1100 RS
W drugiej połowie lat 30., po dojściu Hitlera do władzy, gospodarka niemiecka stopniowo przestawia się na produkcję zbrojeniową, co „wyciąga” Niemcy z kryzysu gospodarczego. Dla firmy BMW zaczyna się okres koniunktury – armia potrzebuje samochodów, samolotów i motocykli, więc produkcja oraz prace konstrukcyjne nad nowymi modelami mogą znowu ruszyć pełną parą. W 1935 roku wprowadzono do produkcji nowy motocykl o pojemności 750 ccm – BMW R 12. Jest to solidny, mocny pojazd, przystosowany do uciągu wózka bocznego. Novum w tym motocyklu stanowi zastosowanie widelca teleskopowego w przednim zawieszeniu. Warto w tym miejscu zauważyć, że nikt w tym czasie na szerszą skalę tego rozwiązania nie stosował.
Drugą nowością wprowadzoną w R 12 było zastosowanie ramy wykonanej z tłoczonych kształtowników stalowych o przekroju ceowym. Rama ta, przy własnościach wytrzymałościowych zbliżonych do ram rurowych, była znacznie tańsza w produkcji. Model R 6 produkowano przez sześć lat. Bramy fabryki opuściło w tym czasie 35 tysięcy egzemplarzy R-dwunastki. Od 1938 roku głównym odbiorcą był Wehrmacht.
BMW R 67/2
Lata poprzedzające wybuch drugiej wojny światowej to również okres bujnego rozkwitu niemieckiego sportu, gdyż władze hitlerowskie traktowały sport jako instrument propagandowy. W zakładach BMW budowano wtedy wyścigowe motocykle o pojemnościach 350, 500 i 750 ccm, z rozrządem OHC. Do napędu wałków rozrządu stosowano wałek królewski gwarantujący bardzo dokładną pracę rozrządu oraz niezawodność tego mechanizmu. Modele 500 i 750 ccm miały doładowanie mechaniczną sprężarką.
Na sukcesy nie trzeba było długo czekać. Słynny do dziś motocyklista niemiecki Ernst Henne już w 1929 roku osiągnął na motocyklu BMW 750 ccm ze sprężarką wynik 216,05 km/h, ustanawiając tym samym światowy rekord prędkości. W 1937 roku, na odcinku autostrady z Frankfurtu do Darmstadt, jadąc w pełni osłoniętym motocyklem BMW ze sprężarką, osiągnął prędkość 279,5 km/h. Rekord ten nie został pobity przez następnych 14 lat. Ukoronowaniem sukcesów sportowych BMW było zwycięstwo Georga Meiera w słynnych wyścigach TT na wyspie Man w 1939 roku. Był to pierwszy przypadek w historii tych wyścigów, by motocyklista pochodzący spoza wysp brytyjskich, jadąc na motocyklu nie wyprodukowanym w Anglii, przejechał linię mety jako pierwszy. Tuż przed wybuchem wojny Meier zdążył jeszcze wywalczyć dla BMW tytuł Mistrza Europy w klasie 500 ccm.
BMW R 75
Sukcesy odnoszone w sporcie nie pozostały bez echa w produkcji seryjnych motocykli. W 1936 roku bramy monachijskiej wytwórni opuścił nowy model – R 5. Był to pojazd bardzo w tamtych latach nowoczesny. Górnozaworowy silnik o pojemności 500 ccm osiągał moc 24 KM. Czterobiegowa skrzynia otrzymała sterowanie nożne, co było nowością w BMW. Ramę wykonano z rur stalowych, o zmiennej grubości ścianek. W 1938 roku wprowadzono do tego motocykla suwakowe zawieszenie tylnego koła, zmieniając jednocześnie oznaczenie na R 51. Podwozie tego pojazdu stało się wzorem dla wielu innych modeli BMW, produkowanych aż do połowy lat 50.
Z czasów wojny pochodzi pojazd, który uznać można za najlepszy motocykl militarny wszechczasów. Mowa tu o BMW R 75, znanym także jako Sahara. Pojazd ten zawdzięcza swoją sławę rewelacyjnym wręcz właściwościom terenowym. To trójkołowe monstrum toczyło się na kołach o budzącym respekt wymiarze 4,50×16, co znacznie ułatwiało jazdę w błotnistym terenie, po piachu, czy kamienistych ścieżkach. Połączenie pięciobiegowej skrzyni. (4 do przodu + wsteczny) z dwubiegowym reduktorem (szosa-teren) dawało łącznie 8 przełożeń do jazdy w przód i 2 do tyłu.
BMW R 60 /5
Koło wózka bocznego było napędzane za pomocą półosi, a mechanizm różnicowy posiadał blokadę. Dwadzieścia sześć zdrowych koni mechanicznych potrafiło wyciągnąć motocykl wraz z trzyosobową załogą i bogatym osprzętem z każdej pułapki terenowej. Produkcję tego doskonałego pojazdu zakończono w 1944 roku, zastępując go lekkimi samochodami terenowymi, prostszymi w produkcji i łatwiejszymi w prowadzeniu.
W czasach „cudu gospodarczego” w pierwszej połowie lat 50. istniało duże zapotrzebowanie na motocykle – wielu uważa te lata za złoty okres w historii motocykla. BMW wprowadza w tym czasie szybki sportowy jednoślad o oznaczeniu R 68. Górnozaworowy silnik o pojemności 600 ccm rozwijał moc 35 KM, co pozwalało osiągnąć prędkość maksymalną 160 km/h. Żaden z wcześniejszych seryjnych modeli BMW nie miał tak dobrych osiągów.
BMW R 100 RS
W 1955 roku pojawia się nowa seria pojazdów. Modyfikacjom poddano właściwie wszystkie elementy motocykla. Zmieniono kształt ramy, Zamiast dwóch oddzielnych sprężynowych siodeł wprowadzono kanapę, widelec teleskopowy zastąpiono zawieszeniem na długim wahaczu pchanym, co zapewniało bardzo wysoki komfort jazdy. Silniki o pojemnościach 500 i 600 ccm również poddano modernizacji. Oprócz tradycyjnych dla BMW dwucylindrowych bokserów produkowano również popularne jednocylindrowce R 25 pojemności silnika 250 ccm.
U schyłku lat 50. sprzedaż motocykli zaczęła gwałtownie spadać. Kryzys na europejskim rynku motocyklowym trwał aż do późnych lat 60. Motocykl był traktowany do tej pory, przede wszystkim jako popularny, a więc tani środek lokomocji i w chwili pojawienia się na rynku wielu prostych i tanich samochodów, takich jak Citroen 2CV, Renault 4 czy VW „Garbus”, motocykle musiały ustąpić pola czterokołowym pojazdom. Wiele renomowanych firm zakończyło w tym czasie swoją działalność. W BMW również musiano drastycznie obniżyć produkcję jednośladów.
BMW R 100 GS
Lepsze czasy dla motocykla nastały na przełomie lat 60. i 70., kiedy w ślad za Ameryką, do Europy powróciła moda na motocykle. Lecz tym razem pojazdy te nie były już traktowane czysto użytkowo, lecz raczej jako zabawka lub hobby. Motocyklizm stał się wręcz stylem życia. Zmiany te pociągnęły za sobą wzrost zapotrzebowania na silne i szybkie, a więc już wcale nie tanie motocykle. Takich maszyn dostarczał w tym czasie przemysł japoński.
Aby nie pozostać w tyle za konkurencją, BMW wprowadza w 1969 roku nową serię motocykli o symbolu /5. W skład nowej rodziny weszły trzy modele: R 50/5, o pojemności silnika 500 ccm, R 60/5 to 600- tka i R 75/5 – 750-tka. Ten ostatni, dysponując mocą 50 KM, mógł osiągnąć prędkość maksymalną 175 km/h i odznaczał się przy tym bardzo dobrymi własnościami prowadzenia. W nowych modelach zmieniono praktycznie wszystko, począwszy od silnika, poprzez ramę, zbiornik paliwa i zawieszenie.
BMW K 1
Pojazdy z 1969 roku stały się bazą konstrukcyjną dla innych modeli BMW przez ponad 20 lat. W latach 70. BMW wprowadza jeszcze większe i szybsze modele – R 90 i R 90 S. W 1976 roku powstaje słynny R 100 RS, „tysiączka” o mocy silnika 70 KM, pierwszy seryjny motocykl z pełną osłoną aerodynamiczną.
Wkrótce jednak okazuje się, że solidne i niezawodne boksery nie są w stanie podołać konkurencji coraz szybszych motocykli japońskich. Aby zmienić ten stan rzeczy, w 1983 roku firma rozszerza swoją ofertę o pojazdy z silnikami czterocylindrowymi – mowa tu o K 100 RS, K 100 RT i K 100. Podobnie jak w przypadku dwucylindrowego boksera, również czterocylindrowce stały się wizytówką firmy, bowiem motocykle z serii K stanowią strukcję niespotykaną nigdzie indziej.
BMW R 100 R
Czterocylindrowy, chłodzony cieczą silnik jest ułożony wzdłuż kierunku jazdy w pozycji leżącej, tak że po jednej stronie pojazdu znajduje się głowica cylindrów, po drugiej zaś wał korbowy. Umożliwia to uzyskanie niskiego położenia środka ciężkości oraz ułatwia obsługę silnika. Silnik wraz ze skrzynią biegów i tylnym, jednostronnym wahaczem (wewnątrz którego pracuje wał napędowy) stanowią centralny nośny zespół motocykla, podwieszony do grzbietowej ramy, do której są przymocowane pozostałe elementy pojazdu. W motocyklach tych po raz pierwszy w seryjnej produkcji zastosowano układ ABS.
W 1993 roku pojazdy z serii K przeszły ostatnią modernizację. Zwiększono pojemność silnika do 1100 ccm, co wpłynęło na poprawę osiągów. Wzmocniono także przednią część ramy, modyfikacjom poddano układ hamulcowy. W ramach wyposażenia dodatkowego motocykle te mogą posiadać katalizator spalin, układ ABS, kufry podróżne i zestaw dodatkowych wskaźników. W skład serii K wchodzą obecnie następujące modele: K 100 RS – turystyczno-sportowy, K 100 LT – luksusowy turystyk oraz trzycylindrowe siedemsetpięćdziesiątki w trzech wersjach wykończenia.
BMW K 1100 LT
W 1993 roku ukazał się również zupełnie nowy model: dwucylindrowy R 1100 RS. Chłodzony powietrzem bokser i napęd tylnego koła wałem Kardana to jedyne cechy łączące nową serię dwucylindrowców z ich poprzednikami. Obecny silnik ma czterozaworowe głowice, zmieniono również system napędu zaworów. W układzie zasilania rolę dwóch podciśnieniowych gaźników przejął elektronicznie sterowany wtrysk paliwa firmy Bosch Motronic. Przewidziano również zastosowanie katalizatora. Silnik osiąga moc 90 KM przy 7250 obr./min.
Jednak najbardziej rewolucyjnych zmian dokonano w podwoziu motocykla. Przednie zawieszenie to własny patent BMW o nazwie Telelever. Stanowi ono swoiste połączenie widelca teleskopowego z wahaczem i centralnym elementem resorująco-tłumiącym. Zapewnia ono bardzo dobre prowadzenie motocykla w łukach i na prostej oraz w trakcie hamowania. W skład nowej serii dwucylindrowców wchodzą modele turystyczne, turystyczno sportowe, enduro oraz modny obecnie naked bike. Oferta handlowa motocyklowego oddziału bawarskiej wytwórni to łącznie 17 modeli z silnikami jedno, dwu-, trzy- i czterocylindrowymi (stan w 1996 roku, przyp.red.). Motocykle spod znaku biało-niebieskiej szachownicy cieszą się zasłużonym uznaniem na całym świecie.
Na zakończenie warto jeszcze wspomnieć o sukcesach sportowych BMW w czasach powojennych. W latach 1954-1974 motocykle tej marki dziewiętnastokrotnie zdobywały tytuł mistrza świata w wyścigach klasy sidecar (motocykle z wózkiem bocznym). Na początku lat 80. motocykle BMW wygrywały rajdy Paryż-Dakar. Obecnie firma nie angażuje się poważnie w sport motocyklowy.