Jawa-EZ 354

Skok w czasie

JAWA dla współczesnych pokoleń kojarzy się głównie z modelami Twin Sport (TS) 350 powszechnych na naszych drogach w latach 80. Historia tej firmy jest jednak nie tylko znacznie dłuższa, ale również brzemienna. Oczywiście efektem brzemienności były nad wyraz ciekawe konstrukcje motocyklowe znacznie przyćmiewane seryjnymi modelami, jakie doskonale pamiętamy z lat realnego komunizmu.

Niepowtarzalna… historia

Urodzony w 1878 roku Frantisek Janecek swoją drogę ku technice zaczynał na studiach mechanicznych w Pradze, by rozszerzać swoje horyzonty w Berlinie. Późniejsza praca w ojczyźnie, a następnie w Holandii ukształtowały go na tyle gruntownie, że już w wieku 31 lat otworzył własny warsztat, poświęcając się między innymi pracom konstrukcyjnym, które miały mu przynieść kilka uznanych na całym świecie patentów, często z dziedzin całkowicie niezwiązanych z motoryzacją. Z myślą o tworzeniu własnych motocykli pod koniec 1929 roku podpisał umowę licencyjną ze znanym niemieckim „wędrowcem” (Wanderer). Tak to powstały podwaliny firmy Janecka i Wanderera. Nazwę, jak nietrudno się domyślić, utworzono z pierwszych dwu liter obydwu udziałowców: JAWA.

Następujące lata nie zachęcały niestety zbytnio do rozwoju. Świat opanował dotkliwy kryzys gospodarczy. Po przejściu jego epicentrum w 1932 roku pod znakiem JAWA powstał mały i tani motocykl z silnikiem Villiers 175ccm – rynkowy „strzał w dziesiątkę”. Bez wątpienia było to posunięcie zapewniające młodej czechosłowackiej wytwórni doskonały start. Takie były początki. Później wydarzenia następowały jedne po drugich, a znak czeskiego konstruktora sygnował ciekawe motocykle, z czterosuwowymi jednostkami napędowymi, sportowe, wyczynowe, żużlowe. Cała ciekawa i wyrafinowana produkcja doprowadziła do tego, że Jawa stała się w 1933 roku najpopularniejszym producentem motocykli w Czechosłowacji. Mając na względzie fakt, iż Czechosłowacja była jednym z bardziej znaczących prekursorów w dziedzinie motoryzacji, sukces motocykli Jawa był tym bardziej znaczący.

W okresie międzywojennym konstrukcje Janecka z powodzeniem konkurowały z niemieckimi czy angielskimi, mając zresztą doskonałe z nimi powiązanie. Przykładami mogą być pierwszy z motocykli Jawa powstały na bazie licencji Wanderera – JAWA 500 OHV – czy stworzona we współpracy z angielskim konstruktorem dolnozaworowa Jawa 350 SV. Ten ostatni motocykl, gruntownie testowany w latach 1932-34, produkowano nieprzerwanie przez kolejne dwa lata (do 1936 r.), zanim wycofano go z produkcji, na jego podstawie powstał jego górnozaworowy odpowiednik – 350OHV – który dzięki doskonałości konstrukcji wytwarzano do 1946 roku. Podobny sukces odniósł znacznie mniejszy model przeznaczony zresztą dla zupełnie innej klienteli. Powstały w 1937 model Jawa 100 Robot miał odpowiadać na zapotrzebowanie mało zamożnych kierowców. Nieprzekraczający pojemności 100ccm silnik, lekka, zwrotna konstrukcja, niska cena, brak konieczności rejestrowania, posiadania prawa jazdy czy ubezpieczenia, przy tym prędkość maksymalna przekraczająca nieco 65 km/godz. sprawiały, że Robot na długie lata zagościł na czechosłowackim rynku. Długo, bo z niewielkimi zmianami produkowano go aż do 1947 roku.

W 1948 roku, dwa lata po pojawieniu się doskonałych modeli 250 Péarák, wprowadzono dwucylindrowe motocykle z silnikiem dwusuwowym pojemności 350ccm. Początkowo nowy model nosił nazwę JAWA-Ogar, niemniej w tym samym roku – gdy OGAR stał się częścią wytwórni JAWA – i ten model nosił wyłącznie nazwę JAWA. Bez wątpienia dwucylindrowa „350” bazowała na mniejszych modelach. W 1954 roku wprowadzono nowe modele w klasach pojemnościowych 250 i 350ccm – oznaczone jako JAWA-CZ 353 i 354. Większy z modeli – dwucylindrowy 354 – produkowano dla Związku Radzieckiego w zaprzęgu z wózkiem bocznym. Do nich wkrótce dołączyły bliźniacze konstrukcje w klasach pojemnościowych 125 i 175 ccm. Przegląd tej produkcji wraz z motorowerami doskonale znany jest na współczesnym rynku pojazdów zabytkowych.

Sport

Jawa to nie tylko seryjne motocykle codziennego użytku, jak zwykliśmy się do nich odnosić. Niejednokrotnie te znane motocykle odnosiły sukcesy sportowe. Dość powiedzieć, że czechosłowackie motocykle niemal od początku swojego istnienia zajmowały najwyższe miejsca na podiach. Poza kilkudziesięcioma zwycięstwami w sześciodniówkach, rajdach obserwowanych o światowym zasięgu, tytułami mistrzowskimi w wyścigach szosowych, silniki Jawy przez wiele lat z powodzeniem zasilały motocykle żużlowe.

O Jawie śnij…

Prezentowany na zdjęciach egzemplarz jest własnością i dziełem jednej osoby. Jest nią Tadeusz Tymiński, z pasją niemal corocznie restaurujący coraz to nowy motocykl „podstarzały”, a na co dzień i dłuższe trasy męczący niemłode wcale BMW.

Historia indywidualna egzemplarza świadczy o nim samym. Wyprodukowany w 1958 roku w ówczesnych czechosłowackich zakładach w Strakonicach pojazd trafił do sąsiedniej Polski. Tu przez wiele lat dosiadał jej leśniczy. Zadbany, wychuchany motocykl sprawował się bardzo dobrze, bo i jego parametry do najgorszych nie należały. By tego było mało, jego cena była atrakcyjna: dwucylindrówka kupowana na talony była tańsza od jednocylindrowej „250” – modelu 353. Czegóż chcieć więcej…? Może to wiek motocykla, a może właściciela sprawiły, że po 42 latach motocykl trzeba było sprzedać. Z tej okazji w 2000 roku skorzystał pan Tadeusz. Jawka odtąd zajęła miejsce w nowym garażu, pośród innych motocykli. Konieczne było podjęcie odświeżenia Jawy. Powtórne napylenie odbłyśnika reflektora, zakup nowych, acz oryginalnych felg, dedykowanego Jawie czeskiego łańcucha napędowego, odnowienie lakieru, powłok chromowych, przegląd silnika i Jawa gotowa była do jazdy. Gotowa to zresztą mało powiedziane. Nie dość, że długa historia nie spowodowała dewastacji (motocykl zachował się w stuprocentowym oryginale), to jeszcze niewielki sumaryczny przebieg rzędu 20 tys. w przeciągu 42 lat zapewniał o doskonałej kondycji czechosłowackiego jednośladu. Dowody dobrego samopoczucia tej prostej, acz ciekawej konstrukcji zauważalne są za każdym razem, gdy „Pan Tadeusz” dosiada swojej „350”. Nie tylko prezentuje się ona okazale, ale równie sprawnie i ochoczo pracuje na najwyższych nawet obrotach.

Dane techniczne

Jawa CZ 354, 1958 rok

Silnik

Przeniesienie napędu

Podwozie

Wymiary i masy

Dane eksploatacyjne:

Właściciel: Tadeusz Tymiński